Als stad in het rivierengebied heeft Culemborg een lange geschiedenis met het water. Overal in de stad, langs de dijken, in de polders herken je iets van de strijd met, of het gebruik van dat water. Misschien heb je wel eens in het buitengebied gefietst, en zag je de watergangen die ons oppervlaktewater afvoerden richting de Bradaal, waar vroeger de Culemborgse poldermolens stonden. Wellicht is je daar vlakbij dan ook die grote plas, de Waaij opgevallen, een restant van een doorbraak in de Diefdijk.

Het meest sprekend is natuurlijk het water als bedreiging.
De evacuatie in 1995 staat bij velen in de herinnering gegrift. Gelukkig is het inmiddels al heel lang geleden dat Culemborg echt natte voeten heeft gehad; dat stad en platteland beide onder water stonden.
 
Stille getuigen hiervan zijn de ‘vloedstenen’, met de peilhandjes die aangeven hoe hoog het water vroeger binnen de stad heeft gestaan.  De bekendste vind je in de zijgevel van het huis Binnenpoort 6, direct naast de pilaster van de voorpoort die hier ooit gestaan heeft. De oudste steen is uit 1651, de hoogste die uit 1820, midden op de pilaster: het water stond hier toen een meter hoog !  Ook in de zijgevel van Binnenpoort 5 en aan het pleintje bij het Weeshuis zijn enkele stenen ingemetseld.
 
Sinds voorjaar 2018 heeft Culemborg er een nieuw ‘waterelement’ bij. Op de Markt kunnen spelende kinderen genieten van de fonteintjes, die spuiten en borrelen uit een vijftal moderne ‘vloedstenen’, die laten zien hoe ver de Markt in 1741 (20 cm.), 1784 (35 cm.), 1809 (60 cm.) en 1855 (45 cm.) onder water stond.  
 
Het hoogste blok steen is van 1995 (113 cm.). Maar ja, die ramp heeft gelukkig nooit plaatsgevonden ! 
En ja, je hebt het goed gezien. Op een van die moderne stenen staat 1781. Leesfoutje van de ontwerper, van de peilsteen uit 1784.

vraag 1
De Culemborgse polders waterden nog tot 1410 af via het land van Leerdam. Bij de ‘Oude Waaij’  [link: https://www.zuidhollandslandschap.nl/routes/kamsalamanderroute ] (nu ‘Het Wiel’ net boven de spoorlijn bij Leerdam) lag toen een sluis in de Diefdijk.
In 1410 kocht Culemborg het recht om al onder Acquoij op de Linge uit te wateren. Daartoe werd aldaar een sluis in de Lingedijk gelegd.

Hoe heet deze Culemborgse sluis ? 
antwoord: De Horn of Oude Horn

vraag 2
In 1846 werd de eerste steen gelegd voor een Stads armenschool, waarin ook een zogenaamd vloedlokaal werd aangebracht. In dit hoog boven de straat gelegen lokaal konden mensen bij overstroming hun toevlucht zoeken. Het gebouw, met hoge toegangsdeuren in de voorgevel, is er nog altijd.
 
Wat is de tegenwoordige naam van deze Armenschool ?
Antwoord: De Fransche School

vraag 3
De Diefdijk is al in de Middeleeuwen aangelegd. Zij zorgde ervoor dat het Betuwse overstromingswater niet verder naar de latere ‘Vijfherenlanden’ kon stromen.  Dat water bleef daarna onder Culemborg voor de dijk staan.

In welk jaar werd besloten de Diefdijk aan te leggen ?
Antwoord; 1284